Een bondige biografie van de dobbelsteen
De dobbelsteen speelt al meer dan 5.000 jaar een essentiële rol (en met een dobbelsteen rol je) in het amusement van de mens. Daarom is het hoog tijd dat we eens bekijken hoe dit spelaccessoire doorheen de millennia geëvolueerd is.
Onze oudste dobbelstenen
Hoe weten we dat dobbelstenen al zo lang meedraaien in de menselijke cultuur? Wel, in 2013 werd er in Başur Höyük (Turkije) een hele verzameling spelstukken opgegraven die volgens de archeologen 5000 jaar oud is– waaronder een paar dobbelstenen.
In de Indusvallei vond men zelfs terracotta dobbelstenen die er best wel uitzien als de zeszijdige dobbelsteen die wij nog steeds gebruiken. Ook in Europa wordt er al lang gedobbeld, want in Schotland werden dobbelstenen gemaakt van bot gevonden, die dateren uit het vroege 3e millennium voor Christus.
Dobbelen in het oude Egypte
Even naar wat gekender gebied: het oude Egypte. Zij hadden namelijk het bordspel Senet, waarvan we de regels helaas niet helemaal kennen. Wel weten we dat toeval een belangrijke rol speelde om te bepalen hoeveel vakken pionnen mochten bewegen. Meestal werd het spel gespeeld met vier houten latjes die als dobbelsteen met waarden van 1 tot 6 functioneerden.
Leuk weetje over Senet: Koningin Nefertari (de echtgenote van Ramses II) wordt in haar graftombe afgebeeld met een spelletje Senet!
De teerling is geworpen: het Oude Griekenland en Rome
Ook de oude Grieken en Romeinen hielden van een potje dobbelen; zij gingen zelfs al nadenken over de geschiedenis van de dobbelsteen. Zo beweerde de tragedieschrijver Sophocles dat de held Palamedes dobbelstenen uitvond tijdens de Trojaanse oorlog.
In het Oude Griekenland werden vierzijdige dobbelstenen (gemaakt van schapenbotten) gebruikt voor waarzeggerij. We kunnen de Grieken ook bedanken voor de oudst bekende dobbelsteen met 20 zijden, die dateert uit de 3e eeuw v. Chr. en in Egypte werd gevonden. Waarvoor en hoe deze dobbelsteen precies gebruikt werd, weet niemand.
De Romeinen waren dol op dobbelspelletjes zoals tali en tesserae. Er werd naar hartenlust op gegokt, en omdat dobbelstenen zo klein zijn, waren ze heel populair bij soldaten op veldtochten. Dat gokken werd een dusdanig groot probleem dat dobbelspelletjes op een gegeven moment zelfs verboden werden – zonder succes.
In de middeleeuwen werd het rustig
Vanaf de middeleeuwen waren er geen spannende dobbelsteen-ontwikkelingen (althans in Europa). De zeszijdige dobbelsteen verspreidde zich over Europa, maar heel gebalanceerd hoefde die niet te zijn. Dat maakte toch niet uit, want welk getal er gerold werd, lag in de handen van bovennatuurlijke krachten.
Het was pas in de 16e eeuw dat wiskundigen en dobbelstenenmakers zich vragen begonnen te stellen over de eerlijkheid van de teerling. Zowel Galileo als Cardano hielden zich bezig met kansberekening en benaderden dat vraagstuk met dobbelstenen. Hoe komt het dat sommige dobbelstenen bepaalde kanten verkiezen?
Plots werd het wel belangrijk dat elke kant van de dobbelsteen een even grote kans had om gerold te worden. De (perfecte) kubus wordt de standaard, en meestal al met de configuratie die we vandaag nog gebruiken, waarbij tegenoverliggende zijden altijd 7 zijn.
En toen leek de evolutie van de dobbelsteen compleet. De zeszijdige dobbelsteen groeide uit tot de wereldwijde standaard, want hoeveel meer kanten zou je ooit nodig hebben…
En toen bedacht een kerel Dungeons & Dragons
Gary Gygax, een Amerikaanse spelfanaat, was een liefhebber van zogenaamde wargames, waarin hij met vrienden veldslagen op het spelbord naspeelde. Nadat hij zijn baan verloor, zette hij volledig in op bordspelen. Zo combineerde hij zijn liefde voor wargames met zijn liefde voor fantasy: in 1974 was het spel Dungeons & Dragons een feit.
Wargames werden meestal met twee standaarddobbelstenen gepeeld, waardoor er ingewikkelde tabellen vol statistiekjes nodig waren om het spelverloop te bepalen. Daar wou Gygax van af, dus zocht hij naar simpelere alternatieven.
Het antwoord bleek te liggen in de herontdekking van niet-standaard dobbelstenen: vier zijden, zes, acht, tien, twaalf, en een glansrol voor de teerling tot twintig! Ze waren allemaal nodig voor verschillende aspecten het spel.
In de vijftig jaar sinds de eerste versie van Dungeons & Dragons is de populariteit van het spel enorm gestegen, en zo ook de populariteit van bizarre dobbelstenen. Liefhebbers betalen met plezier meer dan €100 euro voor een set diverse dobbelstenen.
Geen idee of dat duurder of goedkoper is dan dobbelstenen in het oude Egypte, de inflatieberekening is nogal moeilijk.
Ook interessante artikels
Speelse versterking voor je jeugdwerking
De zomervakantie nadert gestaag, klaar om volgespeeld te worden in jeugdwerkingen over het hele land. Heeft de jouwe nog een paar gaatjes in de agenda? Tussen deze speltips vind je vast en zeker een leuke groepsactiviteit waarmee je niet alleen een goede samenwerking in de groep stimuleert, maar ook maatschappelijke thema's bespreekbaar maakt.
Ka-Ching in de klas
Sinds enkele jaren krijgen leerlingen in het katholiek secundair onderwijs het vak MEAV, dat staat voor Maatschappelijke, Economische en Artistieke Vorming. Economie is niet voor iedereen even interessant, en dan kan een speelse leermethode je leerlingen helpen betrekken!
Snijd de genderkoek al spelend aan met 'Genfluence'
Deze Week van de Lentekriebels staat 'Praten over relaties en seksualiteit in superdiverse klassen' centraal in relationele en seksuele voorlichting over heel Vlaanderen. Een gevoelig thema, maar daarbij kan de gratis laagdrempelige spelvorm 'Genfluence' helpen.